بررسی تابعیت طفل طبیعی در نظام حقوقی ایران

مقصود از تابعیت، پیوندی حقوقی، سیاسی و معنوی بین شخص و دولتی معین است، به‏گونه‏ای که شخص از اعضای جمعیت اصلی تشکیل‏دهنده‏ی آن دولت به شمار آید. (دانش‏پژوه، 1381: 27ـ30)

اهمیت تابعیت[1] از نظر حقوقی ـ جدای از سایر جهات ـ در این است که وجود یا عدم تابعیت مبنای اصلی بهره‏مندی یا محرومیت از بسیاری از حقوق و امتیازات است؛ چنان‏که بنیاد اساسیِ تعهد به تکالیف و یا معافیت از آنها نیز تابعیت است. تابعیت، برحسب زمان پیدایش، به دو دسته تقسیم می‏شود: یکی تابعیتی که فرد به محض تولد دارا می‏شود و به‏نام‏های مختلف تابعیت «تولدی»، تابعیت «مبدأ» و تابعیت «اصلی» خوانده می‏شود و دیگری تابعیتی که با فاصله‏ای پس از تولد برای فرد حاصل می‏گردد و با تسامح، تابعیت «اکتسابی[2]» نامیده می‏شود.(عبادی،1371: 15)

برای تعیین تابعیت تولدیِ فرد معیارهای مختلفی وجود دارد و دولت‏ها بر حسب دیدگاه‏های بنیادین حقوقی و یا مصالح سیاسی و اجتماعی خود، یک یا چند معیار را مبنای تابعیت تولدی در نظام حقوقی و قانونی خود قرار می‏دهند. مهم‏ترین این معیارها، معیار خون یا نسب، معیار خاک یا زادگاه، و معیار اقامتگاه است. قانون‏گذار قانون مدنی ایران، خون و نسب را اصلی‏ترین معیار تابعیت تولدی قرار داده است و در مقام بیان و شمارش اتباع ایران می‏گوید: «کسانی که پدر آنها ایرانی است، اعم از این‏که در ایران یا در خارج متولد شده باشند» تبعه‏ی ایران محسوب می‏شوند. (کاتوزیان،1372: 29)

اما اطفال سر راهی که پدر و مادر آنها مجهول و درنتیجه، نسب آنان نامعلوم است و نمی‏توان با استفاده از این معیار آنان را تبعه‏ی ایران محسوب کرد، قانون‏گذار برای پیش‏گیری از بی‏تابعیتی این افراد ـ که موقعیتی مشکل‏آفرین را هم برای فرد و هم برای دولت ایجاد می‏کند ـ معیار زادگاه را مکمل معیار خون قرار داده و تصریح می‏کند که «کسانی‏که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند» نیز، ایرانی محسوب می‏شوند.

[1] - Nationality

[2] - Adventitious